Азбука (4) – klinkers en spellingsregels

Klinkers

De Russische klinkers zijn:

ы              и               [y i]

а               я               [a]

о               ё               [o]

у               ю              [u]

э               е               [e]

De letter и duidt een klank aan die overeenkomt met de [i] in iets. De klank die wordt aangeduid door de letter ы (fonetisch [y]) ontbreekt in het Nederlands. Hij wordt uitgesproken als de klinker [i], maar met de tong enigszins teruggetrokken. De [y] komt alleen voor na harde medeklinkers. De overige letterparen geven per paar in principe dezelfde klinker aan; zowel а als я geeft de klinker [a] weer, de letter о en ё beide de [o], enzovoort.

De klinkers uit het rechter rijtje hebben een dubbelfunctie:

• Staan zij direct ná een medeklinker, dan geven ze aan dat die medeklinker zacht is.

Om deze reden was bijvoorbeeld de л in журналист uit Азбука (3) zacht. Maar ook zagen we de т in текст. Deze is zacht, want erna volgt een е.

• In alle overige gevallen geven de klinkers uit het rechter rijtje de combinatie [j+klinker] aan. D.w.z. aan het begin van het woord, na een klinker en na het zachte (ь) of harde (ъ) teken. Bij uitzondering duidt de letter и aan het begin van een woord de klank [i] aan, waar je dus [ji] zou verwachten.

Ter verduidelijking hieronder per situatie enkele voorbeelden, welke te beluisteren zijn vanaf 01:57 in het al eerder gebruikte geluidsfragment: Letters Ц, Э, Ч, Ш, Щ.

Begin woord:                                    Na klinker:

ирис               [ir’is]*                         мои                 [maji]

Ялта              [jalta]                          маяк               [majak]

ёлка               [jolka]                         каёмка          [kajomka]

юмор             [jumor]                       каюта            [kajuta]

Евтушенко [jeftuљenko]           поеду             [pajedy]

Na zachte teken:                               Na harde teken:

статьи             [statji]                          –

статья             [statja]                       изъян              [izjan]

ружьё              [ruћjo]                       съёмка           [sjomka]

бьют                [bjut]                          адъютант     [adjutant]

пьеса               [pjesa]                        субъект         [subjekt]

* De apostrof in de fonetische transcriptie geeft aan dat de medeklinker zacht is.

Nu we de Russische klinkers en medeklinkers hebben gezien kunnen we over de zachtheid en hardheid van medeklinkers de volgende samenvatting maken:

Zachtheid van een medeklinker kan op twee manieren worden aangeduid. Welke manier wordt gebruikt hangt af van wat er na de betreffende medeklinker volgt. Is dat een klinker, dan wordt een van de letters и, я, ё, ю, of е gebruikt. Volgt er na de medeklinker een andere medeklinker of staat hij aan het eind van een woord, dan wordt zachtheid aangeduid door na de medeklinker het zachte teken (ь) te plaatsen.

Uit dit alles volgt logischerwijs dat hardheid van een medeklinker wordt gekenmerkt door een van de klinkers ы, а, о, у, э, dan wel door de afwezigheid van het zachte teken. Het harde teken (ъ) wordt maar weinig gebruikt.

Klank- en spellingregels

Eerder zagen we de parige medeklinkers, de medeklinkers die zowel een harde als zachte variant kennen. Het betreffen б, в, д, з, л, м, н, п, р, с, т, ф. (Merk op dat к, г, х hier nu niet worden genoemd!) Voor de spelling van medeklinker-klinkercombinaties met al deze parige medeklinkers (behalve dus к, г, х) geldt:

harde medeklinker + [y]    бы      zachte medeklinker + [i]    би

harde medeklinker + [a]    ба      zachte medeklinker + [a]    бя

harde medeklinker + [o]    бо      zachte medeklinker + [o]    бё

harde medeklinker + [u]    бу      zachte medeklinker + [u]    бю

harde medeklinker + [e]    бэ      zachte medeklinker + [e]    бе

Voor de medeklinker/ruisklank ц  (altijd hard) gelden de volgende spellingconventies:

ц + [y]   цы (in leenwoorden bestaat ци wel)

ц + [a]   ца

ц + [o]   цо

ц + [u]   цу

ц + [e]   це

Voor de medeklinkers/ruisklanken ш en ж (altijd hard) en  ч en щ (altijd zacht) gelden de volgende spellingconventies:

ш, ж + [y]   ши, жи      ч, щ + [i]     чи, щи

ш, ж + [a]   ша, жа       ч, щ + [a]    ча, ща

ш, ж + [o]   шо, жо      ч, щ + [o]    чо, що

ш, ж + [u]   шу, жу      ч, щ + [u]    чу, щу

ш, ж + [e]   ше, же       ч, щ + [e]    че, ще

De medeklinkers (keelklanken) к, г, х nemen een bijzondere positie in. Voor dit drietal geldt de volgende, belangrijke klankregel:

к, г, х zijn altijd hard, behalve voor [e] en [i]

Als gevolg van deze regel worden к, г, х uitsluitend gecombineerd met de volgende klinkers:

к, г, х + [i]    ки, ги, хи

к, г, х + [a]    ка, га, ха

к, г, х + [o]    ко, го, хо

к, г, х + [u]    ку, гу, ху

к, г, х + [e]    ке, ге, хе

Naast de klankregel m.b.t. к, г, х is er nog een tweede klankregel van belang.

Na zachte medeklinkers en ruisklanken (ш, ж, ч, щ, ц) komt nooit een onbeklemtoonde [o], d.w.z. noch een о noch een ё

Het bovenstaande resulteert in de volgende vier spellingsregels.

1. Na к, г, х staat geen ы, maar и.

2. Na ш, ж, ч, щ staat geen ы, maar и.

3. Na ш, ж, ч, щ en ц staat in onbeklemtoonde uitgangen geen o, maar e.

4. Na ш, ж, ч, щ en ц staat geen я, maar а, en geen ю, maar у.

Tot slot

Nu de belangrijkste onderwerpen met betrekking tot het Russische alfabet zijn besproken, volgt een laatste spreek- en luisteroefening. Let bij het spreken en luisteren op klemtoon, klinkerreductie en palatalisatie.

Je hoort: Рахманинов, радио, социализм, технология, континент, фашист, киловатт, резерв, Гаити, микроскоп, специалист, вино, джин, офицер, цилиндр, такси, фраза, Чикаго, семинар, Киев, виски, колония, Жданов, теория, Воронеж, центр, тактика, автомобиль, президент, трибуна, Достоевский, логарифм, джаз, идеализм, коридор, диван, индустрия, Харьков, хоккей, комитет, телефон, лаборатория, Африка, металлургия, хаос, автор, Черников, борщ, сенатор, инженер, лингвист, Сталин, кризис, фестиваль, турист, марксизм, микрофон, империализм, визит, трактор, артист, темп, характер, лимон, коммунизм, Христос, темп, аукцион, организм, механизм, минерал, институт, троллейбус, юмор, рис, павильон, милиция, идеология, сигнал, Гитлер, монополия, идея, Кишинёв, коммунист, инструмент, Энгельс, Ленинград, Толстой, мораль, электроэнергия, гвардия, фантазия, республика, фирма, партия, интеллигенция, Ташкент, климат, Уотергейт, пропагандист, фотография, элемент, мораль, квинтет, история, капиталист, комедия, минута, капитализм, Никсон, философия, митинг, меню, интернационализм, роль, капитал, дистанция, плюс, килограмм, коммюнике, километр, медаль, коэффициент, лидер, бюро, мелодия, материализм, интерес, микроб, патриотизм, прототип, пролетариат, Симферополь, Гоголь, система, Лермонтов, майор, Солженицын, Владимир, Югославия, Пастернак, спутник, юрист.