Het deelwoord (1) t.t. en v.t. actief

Het deelwoord of participium – причастие – is een bijzondere vorm van het werkwoord. Het heeft de uitgang van het bijvoeglijk naamwoord en een werkwoordelijke betekenis. Een deelwoord is in feite een werkwoordelijke vorm die bijvoeglijk is gemaakt.

Deelwoorden geven informatie over het zelfstandig naamwoord. Omdat ze worden verbogen als bijvoeglijke naamwoorden, richten participia zich in geslacht, getal en naamval naar het zelfstandig naamwoord.

Er zijn in het Russisch vier deelwoorden:

• actief t.t.     читáющий мáльчик – de lezende jongen
• actief v.t.    мáльчик, читáвший э́тот расскáз – de jongen
  ……………..die dit verhaal gelezen heeft
• passief t.t.  читáемая кни́га – het boek dat gelezen wordt
• passief v.t.  прочи́танный текст – de (uit)gelezen tekst

Een actief deelwoord wordt gebruikt als het antecedent zelf de handeling uitvoert (читающий мальчик). Een passief deelwoord wordt gebruikt als het antecedent de handeling ondergaat (читаемая книга).

Net als lange bijvoeglijke naamwoorden kunnen deelwoorden in de lange vorm (de korte deelwoorden worden later behandeld) zowel voor als achter het zelfstandig naamwoord staan. We spreken dan van respectievelijk een directe bepaling en een constructie met het deelwoord. De constructies staan tussen komma’s en leveren in het Nederlands een zin op met die/dat.

• игрáющая дéвочка – het spelende meisje
• дéвочка, игрáющая на ýлице, живёт здесь ря́дом
  – het meisje dat op straat speelt woont hier vlakbij 

Deelwoorden worden vooral gebruikt in het geschreven Russisch. In de spreektaal wordt de voorkeur gegeven aan een bijzin met het betrekkelijk voornaamwoord который. De constructie hierboven wordt in de gesproken taal daarom:

• дéвочка, котóрая игрáет на ýлице, живёт здесь ря́дом.

Het tegenwoordig actief deelwoord

Het tegenwoordig actief deelwoord wordt alleen gevormd van imperfectieve werkwoorden. Dit gebeurt op basis van de 3^e persoon meervoud. De uitgang -т(ся) van deze werkwoordsvorm wordt vervangen door: -щий(ся) (m) -щая(ся) (v) -щее(ся) (o)
-щие(ся) (mv).

Bij werkwoorden van de e-vervoeging is de accentuering als in de 3^e persoon meervoud, bij werkwoorden van de i-vervoeging is de accentuering meestal als in de infinitief.

• идти́ – идýт – идýщий
• рабóтать – рабóтают – рабóтающий

• говори́ть – говоря́т – говоря́щий
• молчáть – молчáт – молчáщий

• – Er is geen tegenwoordig actief deelwoord van het werkwoord есть (eten).

Het verleden actief deelwoord

Het verleden actief deelwoord wordt gevormd van de mannelijke verledenstijdvorm van zowel imperfectieve als perfectieve werkwoorden. Bij werkwoorden met een mannelijke verledentijdsvorm op een klinker + -л(ся), wordt de uitgang -л(ся) vervangen door:
-вший(ся) (m) -вшая(ся) (v) -вшее(ся) (o) -вшие(ся) (mv).

Wanneer de verleden tijd mannelijk niet eindigt op een klinker + -л(ся), dan volgt:
-ший(ся) (m) -шая(ся) (v) -шее(ся) (o) -шие(ся) (mv).

De accentuering van deze deelwoorden is als in de verleden tijd mannelijk.

• люби́ть – люби́л – люби́вший
• рабóтать – рабóтал – рабóтавший

• умерéть – ýмер – умéрший
• помóчь – помóг – помóгший

• – Het werkwoord идти́ – шёл – шéдший (lopen, te voet gaan) en расти́ – рос – рóсший (groeien) hebben een verleden actief deelwoord dat is gevormd van een andere stam.
  – Het accent van het verleden actief deelwoord умерéть – ýмер – умéрший (sterven) is onregelmatig.

OEFENBOEK: hoofdstuk 17, oefening 1

> Het deelwoord (2) t.t. en v.t. passief